Lê Quý �ôn

Từ điển Tiếng Việt (Vietnamese Dictionary)

(Bính ng� 1726 - Giáp thìn 1784)

Nhà văn hóa lớn Việt Nam t�i Hậu Lê, thuở nh� có tên là Danh Phương, sau đổi là Quí �ôn, tự Doãn Hậu, hiệu Quế �ư�ng. Quê làng Duyên Hà, phủ Tiên Hưng, trấn Sơn Nam (nay thuộc tỉng Thái Bình)

Ông xuất thân trong một gia đình khoa bảng lâu đ�i, thân phụ là Lê Phú Thứ làm quan tri�u Lê. Thuở nh� ông nổi tiếng thông minh, có trí nhớ phi thư�ng được ngư�i đương th�i xem là thần đồng

Năm Quí hơị 1743 đỗ giải nguyên, năm Nhâm thìn 1752 đỗ nhất giáp nhị danh tiến sĩ (Bảng nhãn). Từ thi Hương đến thi Hội đ�u đỗ đầu cả. Sau khi thi đỗ được bổ Thị độc tòa Hàn lâm, sung Tư nghiệp Quốc Tử giám. Năm Nhâm thìn 1760 làm Phó sứ đi sứ Trung Quốc, khi v� được phong tước Dĩnh Thành Bá, rồi thăng Hàn lâm viện thừa chỉ, �ốc đồng Hải Dương. Sau chuyển v� Kinh làm Tổng tài Quốc sử quán cùng Nguyễn Hoàn khảo duyệt phần Tục biên Quốc sử

Năm Quí tị 1773 được bổ Phó �ô ngự sử, rồi thăng Hữu thị lang bộ Công, Bồi tụng. Năm 1776 được cử làm Tham thị Tham tán quân cơ các đạo Thuận Hóa, Quảng Nam. Sau đó đổi v� Thăng Long làm Hành Tham tụng tại tri�u, được phong tước Dĩnh Thành Hầu

Ngày 2-6-1784 (năm Cảnh Hưng thứ 45) ông mất tại chức, th� 58 tuổi. Sau khi mất được truy tặng Thượng Thư bộ Công tước Dĩnh Thành Công

Lê Quí �ôn là một h�c giả uyên bác, đa dạng và sung mãn nhất của văn hóa Việt Nam. Giới nghiên cứu thế giới (Pháp) xem ông là nhà bác h�c v� lĩnh vực văn hóa của nước ta. Công trình trước tác và sáng tác của ông gồm một thư tịch đồ sộ v� nhi�u bộ môn: lịch sử, địa lí, văn h�c, ngôn ngữ h�c, triết h�c.

Các tác phẩm chính gồm:

- Quốc sử tục biên (8 q)

- �ại Việt thông sử hay Lê tri�u thông sử (30q.)

- Phủ biên tạp lục (7q.)

- Quần thư khảo biện (4q.)

- Xuân thu lược luận

- Bắc sử thông lục (3q.)

- Toàn Việt thi lục (20q.)

- Vân đài loại ngữ (4q.)

- Quế �ư�ng văn tập (3q.)

- Dịch kinh phủ thuyết (6q.)

- Kiến văn tiểu lục (3q.)

- Danh thần lục (2q.)

- Thư kinh diễn nghĩa (3q.)

- Toàn Việt văn tập (20q.)

- Hoàng Việt văn hải (10q.)

- Quế �ư�ng thi tập (4q.)

.

Và một số thơ, phú bằng chữ Nôm

Trong Lịch tri�u hiến chương loại chí, khi bình luận ông, Phan Huy Chú viết:

" Ông (Lê Quí �ôn) tư chất khác đ�i, thông minh hơn ngư�i...Bình sinh làm sách rất nhi�u, khi bàn v� kinh sử thì sâu sắc, rộng rãi; mà nói đến điển cố thì đầy đủ rõ ràng. Cái sở trư�ng của ông vượt hơn cả, nổi tiếng ở trên đ�i